«مسئولیت پذیری» در سبک زندگی اخلاقی

گستره مسئولیت پذیری در زندگی

سبک زندگی یعنی مجموعه ای از رفتارهایی که فرد آنها را در زندگی خویش به کار می­گیرد تا نه فقط نیازهای خود را برآورده نماید بلکه روایت خاصی از خود در برابر دیگران مجسم کند.[1]به بیان دیگر شامل رفتارهای فرد در زندگی فردی و اجتماعی اوست که مبتنی بر بینش ها و ارزش های برآمده از آن می باشد.[2] سبک زندگی اموری نظیر بینش های اعتقادی، گرایش های اخلاقی و رفتار در سایر حوزه های مادی و معنوی زندگی انسان است.

اما مراد از سبک زندگی اخلاقی، زندگی با ارزش های اخلاقی است. یکی از گرایش های مهم اخلاقی و موثر، قبول مسئولیت و تعهد درونی است، که در زندگی فردی و اجتماعی شخص جاری می شود.

دامنه مسئولیت پذیری در زندگی افراد بسیار گسترده است، به طوریکه می تواند از کوچکترین مسئله فردی تا بزرگترین مسائل جمعی را در برگیرد، چرا که مسئولیت غالبا در معنای تکلیف و وظیفه انسان تعبیر شده[3]و زندگی آدمی نیز سراسر تکالیف کوچک و بزرگی است که بر عهده دارد. بر فرض می توان یک کودک 7ساله را در قبال مسواک زدن مسئول دانست، یا اینکه در ابعاد بسیار بزرگتر، رهبر یک جامعه را مسئول مدیریت و اداره صحیح جامعه قلمداد کرد.

 

ضرورت مسئولیت پذیری در خانواده

هرگاه انسان متعهد به انجام کاری می شود، مسئولیت انجام آن کار را به عهده می گیرد و خود را موظف می‏داند تا آن را به صورت کامل انجام دهد. با توجه به این مسئله باید گفت که این امر خطیر نه تنها در جامعه از اهمیت زیادی برخوردار است بلکه در خانواده نیز یک مولفه ضروری در تحکیم بنیان خانواده محسوب می‏شود، به طوری که از همان آغاز زندگی مرد و زن به یکدیگر متعهد می شوند تا به یکدیگر وفادار بمانند؛[4] که هم اخلاق، و هم شرع نیز حکم می کند که به این تعهد، پایبند باشند، زیرا «المسلمون عند شروطهم الا شرطا حرّم حلالا أو احلّ حراما» [5]،(مسلمانان به شروط خود وفادارند، مگر شرطی باشد که حلالی را حرام یا حرامی را حلال گرداند).

خداوند در قرآن کریم می فرماید: « اوفوا بالعقود….»[6] ،(به عقد و پیمان های خود پایبند باشید) لذا هم مرد و هم زن  با انعقاد عقد ازدواج و پیمان زناشویی، نسبت به همسر در امور متعدد مسئول می شود. بدیهی است که توجه به این مسئولیت ها و شناخت آنها، در هر یک از افراد خانواده سبب ایجاد یک زندگی مسئولانه و متعهدانه می‏شود.

به عنوان مثال تکلیف به رفتار محبت آمیز و همراه با احترام همسران با یکدیگر حاکی از مسئولیت آنان نسبت به یکدیگر است[7] . به عنوان مثال یک مرد موظف است نسبت به خانواده اش غیور بوده و در حد توان حامی آنان باشد یا یک مادر وقتی بچه دار می شود، در واقع مسئولیت پرورش همراه با محبت و عشق به او را پذیرفته است. همانطور که در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) آمده: « كُلُّكُمْ رَاعٍ وَ كُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ….»[8]،( هر کدام از شما مسئول هستید و درباره افرادی که به سخن شما گوش می‌دهند بازخواست خواهید شد) بنابراین پدر و مادر باید نگهدار و محافظ آنچه که به آنها سپرده شده باشند. بنابراین هر مردى نگهبان خانوادۀ خويش است و در بارۀ آنان مسئول خواهد بود و هر زنی نیز نسبت به اهل بيت و شوهرش، مسئول می باشد.

از سویی وجود یک پدر و مادر مسئولیت پذیر در خانواده، منجر به تربیت و پرورش فرزندانی متعهد و مسئول می گردد[9] و این نمونه بارزی از  مسئولیت پذیری درسبک زندگی اخلاقی خواهد بود.

رضایت و شادکامی درخانواده مسئولیت پذیر

انجام مسئولیت های کوچک و بزرگ در خانواده، توسط اعضای خانواده، رابطه معناداری با اعتماد بنفس و شادی در آنان دارد. به عقیده روان شناسان، تجربه عوامل شادی بخش از جمله قبول مسئولیت و انجام درست آن، می تواند رضایت مندی و درجه شادکامی را افزایش دهد و این در حالی است که آموزه های روانشناختی وجود شادی را موجب طراوت روح، رضایت از زندگی، امیدواری و احساس توانمندی نیز می دانند.[10] فرض کنید یک کودک را مسئول تمیز کردن اتاقش کنید در اینجا هر چقدر کودک این مسئولیت‌ را بهتر یاد بگیرد و انجام بدهد، بیشتر احساس شادی و رضایت از خود خواهد داشت که این امر به مرور زمان سبب افزایش اعتمادبنفس در شخصیت آنان می گردد. یا وجود روحیه مسئولیت پذیری در همسر، ریشه اختلافات خانوادگی را از بین برده وموجب احساس آرامش در زن و مرد می شود، در نتیجه آنان با روحیه قوی تری به انجام وظایف خود می پردازند .

بنابراین وجود ویژگی مسئولیت پذیری در سبک زندگی اخلاقی افراد می تواند بسیار موثر و کارآمد باشد، به طور کلی در زندگی خانوادگی‏ای که در آن مسئولیت پذیری در ابعاد مختلف موج می زند، نه تنها سبب حفظ حقوق افراد خانواده بلکه موجب افزایش نشاط و رضایت در روابط همسران و شکل گیری اعتماد بنفس در شخصیت فرزندان می گردد.

 

 

[1] . گیدنز، آنتونی، تجدد و تشخص، تهران: نشر نی، 1378، ص120

[2] . مهدوی کنی، محمد سعید، دین و سبک زندگی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، 1390، ص51

[3] . سیاح، احمد، فرهنگ بزرگ جامع نوین(عربی- فارسی مصوّر)، تهران: اسلام، 1366، ج1، ص664

[4] . وَ کَيْفَ تَأْخُذُونَهُ وَ قَدْ أَفْضي‏ بَعْضُکُمْ إِلي‏ بَعْضٍ وَ أَخَذْنَ مِنْکُمْ ميثاقاً غَليظاً»؛ و چگونه مهر آنان را خواهید گرفت در حالی که هر کدام به حقّ خود رسیده‌اید و آن زنان (مَهر را در مقابل عقد زوجیّت و) عهد محکم از شما گرفته‌اند.. نساء / 21

[5] . حرعاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم: موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، چاپ اول، 1424ق، ج21، ص300

[6] . مائده / 1

[7] . خداوند در آیه 21 سوره روم می فرماید: «و جعل بینکم موده و رحمه…» ؛ و خداوند بین شما (مردان و زنان) دوستی و محبت قرار داد.

[8] .دیلمی، حسن بن محمد، إرشاد القلوب، تحقیق: سید هاشم میلانی، قم:  الشریف الرضی، 1412ق، ج1، ص184

[9] . ابراهیمی، ابوالفضل، خشت اول مسئولیت (پرورش مسئولیت پذیری در کودکان(، تهران: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ سوم، 1397، ص56

 

[10] . مارکل آیگال، روان شناسی شادی، ترجمه: مسعود گوهری و همکاران، اصفهان: جهاددانشگاهی اصفهان، 1382، ص53