«وفاداری» و سبک زندگی معنوی

«وفاداری» و سبک زندگی معنوی

بر اساس آموزه های اسلامی وفای به عهد از ضروریات اخلاقی به شمار می رود. در قرآن می خوانیم:

« أوفوُا بِالعَهدَ أنَّ العَهد کانَ مَسؤُولاً»

نسبت به پیمانهای خود وفادار باشید که شما نسبت به معاهدات خود مسؤولید.

قرآن کریم کسانی را که اهل وفا باشند و نسبت به پیمانهای خود پایدار بمانند خردمند می شمارد:

«اِنَّما یَتَذَکَّرُ أوُلُوا اَلبابِ الَّذینَ یُوفُونَ بِعَهدِاللهِ وَ لایَنقُضُونَ المیثاقَ»

به درستی که اهل خرد متذکر می شوند؛ آنان که به عهد خدا وفا می کنند و پیمان نمی شکنند».

پیامبر (ص) می فرماید:

«لا ایمانَ لمَن لا آمائهً لَهُ وَ لا دینِ لِمَن لا عَهدَ لَهُ»

هر که امانتدار نباشد ایمان ندارد و هر که نسبت به پیمانش وفادار نباشد دین ندارد.

وفاداری لازمه سبک زندگی سالم است و بایستی از همان کودکی مورد تعلیم و تاکید قرار گیرد تا فرزندان و کودکان ، التزام به آن داشته باشند.

لازم به ذکر است که وفاداری از مفاهیم مهم، اما پر مناقشه فلسفه اخلاق است. به جرأت می­توان گفت فضیلت اصلی فلسفه اخلاق، مفهوم وفاداری و نقش آن در زندگی اخلاقی افراد و شهروندان است که امروزه تا حد زیادی نادیده گرفته شده­است. وفاداری در یک تعریف کاربردی، تمایل عملی برای پایبندی مداوم و پایدار به چیزی است که برای ما ارزش ذاتی دارد( لزوماً آن چیز در نظر دیگران نباید با ارزش باشد)، و این تعهد اغلب برای فرد پر هزینه و دشوار است و حتی ممکن است منافع و رفاه او را به خطر اندازد. در منابع اسلامی معمولاً وفاداری را به­عنوان وفای به عهد معرفی کرده­اند. امر الهی از یکسو بر وفای به عهد و از سوی دیگر نهی از گفتار بی کردار یا نقض عهد است، یعنی اگر قولی به کسی داده شود فرد باید خود را موظف به اجرای قول بداند، و این فضیلت تا حدی مهم است که ربطی به مسلمان یا کافر بودن طرف مقابل ندارد.

منظور از وفا، تعهد به انجام هر عهد و قولی است که فرد آگاهانه و از روی اراده متقبل می­شود. بنابراین افراد باید روی قولی که می­دهند تأمل و بررسی کنند و امکان متعهد ماندن به آن را از ابتدا بسنجند. از این­رو می­توان گفت وفاداری چیزی فراتر از یک عهد حقوقی یا تربیتی است، بلکه پیمانی است که فرد با جان و دل و از روی عقلانیت و اراده می­بندد.  وفادری به عهد و پیمان، راهکاری است که انسجام، همبستگی واعتماد متقابل را در هر جامعه­ای حفظ می­کند. یک نیروی متحد کننده در دوستی­ها، ازدواج، و پیوند بین شهروندان یک کشور است. جامعه­ای که نتواند افراد وفادار و متعهد تربیت کند به سمت انحطاط و بی­اعتمادی پیش می­رود. البته هریک از ما براساس نظام ارزشی خود به یک فرد یا شیء یا گروه وفادار هستیم و چه بسا با این عهد نسبت به دیگران موضع بگیریم. یکی از وظایف نظام­های تعلیم و تربیت این است که به کودکان و نوجوانان فرصت دهند تا ارزش­های پشت وفاداری به یک چیز را کشف کنند تا وفای کورکورانه آنها با اندک نسیم مخالفی به بی­وفایی کشیده نشود.

وفاداری دارای ابعاد مختلفی است، از وفاداری نسبت به خود تا وفاداری نسبت به خدای خود (وفای به اعتقادات). کسی که به ارزش­ها، آرمان­ها، باورها و اهداف خود وفادار است این فضیلت را در سایر جنبه­های زندگی مثل وفاداری به شغلی که انتخاب کرده، یا وفاداری نسبت به همسری که انتخاب نموده، یا وفاداری نسبت به دوست یا وفاداری به نظام اعتقادی نشان می­دهد. لذا درک چرایی تعهد به یک چیز، به همان اندازه فهم چیستی تعهد و منافع وفاداری در برابر مضرات پیمان­شکنی بسیار ضروری است.

پرداختن به مسئله فداکاری در سنین نوجوانی و حتی سنین پایینتر اهمیت بسیاری دارد، چراکه روابط متعهدانه به فرزندان ما احساس ارزشمندی و عزت نفس می­دهد. زمانی که کودکان و نوجوانان می­بینند که دوستان یا اعضای خانواده و یا حتی مسئولین مدرسه، باوجود سختی­ها، حاضرند روی قولی که به آنها داده­اند بایستند، آنها احساس خودارزشمندی می­کنند. مطالعات نشان می­دهند که کودکان در سنین پیش دبستانی هم در دوستی­های فردی و هم در گروه وفاداری نشان می­دهند. هنگامی که کودکان با دوستان وفادار پیوندهای صمیمی برقرار می­کنند، نسبت به همسالان خود گرایش بیشتری دارند، اضطراب اجتماعی کمتر، احساس خودارزشمندی بیشتر، و علائم افسردگی کمتری را گزارش می­کنند. ناگفته نماند، وفاداری برای کارکرد همه روابط لازم است، زیرا انتظارات، اعتماد به نفس و قابلیت اطمینان را تقویت می­کند. شکست در وفاداری می­تواند به طور جدی احساس اطمینان و دوست­داشتنی بودن را برای کودکان یا بزرگسالان به خطر بیندازد، وجود چنین نقض اعتمادی می­تواند در سلامت روان فرد ترک­هایی ایجاد کند که شاید هرگز نتوان به طور کامل آن را ترمیم کرد.

از سوی دیگر گاه این مفهوم آنچنان برای نوجوان مهم می­شود که ممکن است نتواند مرز میان وفاداری سالم از غیر سالم را تشخیص دهد و بدلیل احساس تعلق به دوستان یا گروه­های خاص خود را در اقدامات ناسلام آنها شریک سازد. لذا نکته­ای که در این سن اهمیت پیدا می­کند، وفاداری نسبت به ارزش­های خود است. برای مثال نوجوانی که به انسانیت و مهربانی باور دارد، لزومی ندارد پشت دوستی که اهل قلدری، شایعه­پراکنی یا تمسخر است بایستد، حتی اگر دوستش در این رفتارهای غیراخلاقی او را هدف قرار ندهد و حتی با او ادعای رفاقت زیاد داشته­باشد. باید به نوجوانان کمک کنیم که میان شخص و رفتار او تفاوت قائل شوند. در حقیقت اگر آنها دوستان خود را دوست دارند ولی با کار آنها موافق نیستند، می­توانند به دوستان خود بگویند که چه احساسی دارند و مخالفت خود را اعلام کنند. دوستی که دزدی می کند ممکن است آدم بدی نباشد، اما فردی است که انتخاب بدی داشته است. جدا کردن عمل از شخص به نوجوان این امکان را می دهد که بدون تغییر ارزش­ها و علایق خود به دوست خود وفادار بماند و حتی به او کمک کند، و اگر شکاف بزرگی بین ارزش­های خود و دوستش دید از نقض عهد دوستانه خود هراسی نداشته­باشد.

ماهیت وابستگی متعهدانه همراه با احساسات قوی و فداکاری در وفاداری به یک چیز، این شک را برمی­انگیزد که شاید وفاداری اساساً یک احساس یا عاطفه است که خود را در عمل نشان می­دهد. اما به­نظر می­رسد چنین دیدگاهی، انگیزه­های منطقی وفاداری را نادیده می­گیرد، چون درواقع افراد مجبور نیستند به چیزی وفادار بمانند و این فضیلت یک انتخاب ارادی است که نباید کورکورانه و بدون فکر انجام شود. برهمین اساس کودکان و نوجوانان باید از ابتدا بیاموزند که برای وفاداری به یک شخص، یا انجمن، یا باور و … می­بایست دلایل منطقی داشته­باشند. یعنی یک نوجوان نمی­تواند بطور کلی ادعا کند «من یک فرد وفادار هستم» چون وفاداری همواره یک هدف دارد مثل دوستی، خانواده، انجمن­های خاص، حرفه­ها، عقاید و مذاهب، و هر چیز دیگری که فرد بتواند خود را متعلق به آن بداند و عهد و پیمان با آن را ارزشمند توصیف کند.

علاوه­بر اینکه فرزندان ما باید تشخیص دهند به چه کسی یا چه چیزی وفادار باشند، می­بایست بدانند که لازم نیست این وفاداری تحت هر شرایطی و به همه امور اجرا شود. به عبارتی اگر سازمان یا شخص یا هر چیز دیگر که ما به آن وفادار هستیم از ما بخواهد کار اشتباهی انجام دهیم، نباید چشم­بسته آنرا اجرا کنیم، تنها بدلیل اینکه زمانی تصمیم گرفتیم به آن چیز وفادار باشیم. در حقیقت ما تحت لوای وفاداری به یک چیز نباید قدرت قضاوت خود را خاموش کنیم. این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا می­کند که ما متوجه می­شویم، بسیاری از وفاداری­هایی که ما نسبت به خانواده، قوم، کشور و مذهب داریم، اغلب به­طور طبیعی حاصل فرآیند تربیت و پرورش فرزندان در یک بافت فرهنگی یا حاصل تعلق به یک گروه خاص مثل گروه دوستان هستند و دارای پشتوانه­های استدلالی قوی نمی­باشند.

براساس انچه گفته شد لازم است وفای به عهد نیز آگاهانه ، متفکرانه و بر مبنای استدلال باشد.